در سالروز میلاد ایرج جنتی عطایی ، ترانه سرای ارزشمند و با کارنامه مان بر آن شدم مقاله ای تحت عنوان "ایرج جنتی عطایی ، ترانه نویس و ترانه ساز" بنویسم و در آن ترانه سرایی ایشان را از دو باب بررسی کنم :

1-      ترانه نویسی قبل از ساخته شدن ملودی

2-      ترانه نویسی بر روی ملودی

نخست اشاره ای کوتاه به هر دو حالت ترانه سرایی خواهم کرد. در عرصه ی موسیقی ، ترانه سرا یکی از ارکان اصلی  شکل گیری  کار هنری است که وظیفه ی نوشتن کلام آهنگ را عهده دار است. این وظبفه ( سرودن ترانه ) در دو بخش قابل تفکیک و بررسی است ، همچنین می تواند تلفیقی از هر دو حالت باشد که در ادامه توضیح خواهم داد.

حالت نخست به مانند کاری است که یک شاعر انجام می دهد و اغلب برای انتشار مکتوب اثر مورد استفاده قرار می گیرد یعنی شاعر شعرش را سروده و آماده ی انتشار می نماید. ترانه سرا نیز می تواند به مانند یک شاعر ترانه اش را سروده و در اختیار آهنگساز قرار دهد و آهنگساز بر روی ترانه ی او ملودی بنویسد. این حالت درست مثل این می ماند که شاعری اثرش را در اختیار یک ناشر برای انتشار قرار  دهد.

گونه ی دیگر کار با حالت قبل متفاوت است و عکس این عمل انجام می شود. یعنی آهنگساز ملودی آماده ی خود را - که حتی می تواند تنظیم نشده نیز باشد - در اختیار ترانه سرا قرار دهد و ترانه سرا بر روی آن کلام بگذارد. در اینجا مواردی چون نزدیکی ترانه سرا و آهنگساز از لحاظ عقیده ای و فکری و همچنین نزدیکی فیزیکی شان می تواند بر کیفیت کار اثر مطلوب بگذارد. (1)

یک کار تلفیقی نیز می تواند اثری موفق را ایجاد کند. کاری که ترانه سرا و آهنگساز در کنار یکدیگر به سرایش و نت نویسی بپردازند و در یک همکاری قوی مشترک یکدیگر را کمک کرده و نهایتا" به خلق آن اثر کمک شایانی بنمایند.

من در این مقاله حالت نخست را "ترانه نويسي" و حالت دوم را "ترانه سازي" نامیده ام و تا پایان مقاله از این واژه ها استفاده خواهم کرد. حالت تلفیقی را نیز با ذکر مثال هایی شرح خواهم داد. ضمنا" با توجه به بررسی کارنامه ایرج جنتی عطایی در این مقاله ، با ایشان نیز هم کلام شده و نظرات ارزشمندشان را در این باب جویا شدم که در ادامه خواهید خواند.

* * *

 شروع ترانه سرایی حرفه ای ایرج جنتی عطایی با ترانه سازی بوده است ، چگونگی این شروع را از زبان خود ایشان می خوانیم :

روزی با دوست هم محل و هم دلم بابک بیات نزد آهنگسازی به نام سلیمان اکبری - که در رادیو کار می کرد - به کلاس و دفتر کار او رفتم . سلیمان اکبری یک ملودی برایم زد و گفت که آنرا به چند ترانه سرا داده اما آنها موفق نشده اند که کلام مناسب روی آن ملودی بگذارند ، یا به هر حال او از ترانه هایی که بر محمل ملودی او کرده بودند خرسند نبود. ملودی را به من داد . من همان جا روی اون ملودی شعری گذاشتم. چند وقت بعد یک روز جمعه در خانه نشسته بودم که شنیدم در برنامه شما و رادیو آن ترانه اجرا شد. اسم ترانه "شکوه " (2) بود و این شاید اولین باری بود که من بر روی ملودی یی که بیشتر از ملودیهای دیگری که تا آن روز کار کرده بودم حال و هوا و بوی موسیقی پاپ یا مدرن یا غیر سنتی را داشت، ترانه می گذاشتم...

همانطور که می بینیم ایرج جنتی عطایی با نوشتن ترانه بر روی یک ملودی بطور حرفه ای وارد عرصه ی ترانه سرایی شده است. سپس با انتشار ترانه هایی چون : جنگل -  علی کنکوری -  خونه -  قصه ی گل و تگرگ -  دریایی و ... پای به عرصه ی ترانه سرایی نوین می گذارد ، ترانه هایی که اکثرا" بر روی ملودی نوشته شدند.

از ایرج جنتی عطایی در باب کارهایی که بر روی ملودی نوشته است پرسیدم :

فکر می کنم نیمی از کارهای من بر روی ملودی بوده است. کارهای با آقای سیاوش قمیشی تقریبا" بطور کامل بر روی ملودی نوشته شده اند (3) و این تجربه را در کارهای مشترک با زنده یاد بابک بیات ، فرید زلاند و ... نیز داشته ام.

ایشان همچنین گفتند کارهایی تلفیقی را با بابک بیات داشته اند که بطور قطعه قطعه – ولی در زمان کوتاه –  نوشته و نت نویسی شده اند و یا نت نویسی و سپس نوشته شده اند. ( بندی را نوشته و زنده یاد بابک بیات نت نویسی کرده اند و در ادامه بند های دیگر را بر روی ملودی های ساخته شده او نوشته اند. )

اما آیا می توان گفت کدام حالت برای ترانه سرا بهتر است ؟ شاید در ظاهر پاسخ این باشد که ترانه سرا بهتر است ترانه را بسراید و سپس در اختیار آهنگساز قرار دهد ولی از دید ایرج جنتی عطایی اینطور نیست :

به اعتقاد من فرقی بین دو حالت وجود ندارد. یعنی نمی توان گفت کدام حالت برای حس بیان ترانه سرا بهتر است. اینجاست که بحث سلیقه ای نیز پیش می آید بطوری که میزان تخصص و سلیقه می تواند تشخیص دهد که بهتر است کاری از پیش نوشته شود و یا بر روی ملودی سروده شود. تکنیک ترانه سرا در نوشتن کلام روی ملودی بسیار مهم است ولی چیز مهمتر محصول کار است نه چگونگی ساخته شدن کار.

این پاسخ ایرج جنتی عطایی به این دلیل تا این اندازه محکم است که ایشان کارشان را با ترانه سازی شروع کرده اند اما آیا اگر به راستی ترانه سرایان جوان کنونی ما بخواهند یکی از دو حالت را انتخاب کنند به سمت ترانه نویسی نخواهند رفت ؟ فهمیدن پاسخ این سوال با توجه به سوابق کار ترانه سرایان کنونی ما بسیار ساده است. اکثر آنها معتقد هستند نوشتن ترانه بر روی ملودی بیان حس ترانه سرا به مخاطب را کمرنگ می کند و به بیان دیگر دست ترانه سرا را برای نوشتن ترانه می بندد و برای او حصاری محکم درست می کند. در مقابل ترانه سرا با ترانه نویسی ، بدون دغدغه ی آهنگ و با دستانی باز شروع به واژه چینی می کند و .... .

اما اگر این سوال را از آهنگسازان نیز بپرسیم شاید به این پاسخ برسیم که آنها نیز مایل هستند ابتدا ملودی را بسازند سپس کلام بر روی آن قرار گیرد.

با توجه به این مسائل نمی توان به طور قطع و یقین گفت کدام حالت می تواند در موفقیت یک اثر نقش بیشتری را داشته باشد چرا که آهنگساز و ترانه سرا به یک اندازه در ساختن یک کار محق هستند.

ایرج جنتی عطایی در قسمت دیگری از صحبت هایش ادامه می دهد :

با توجه به هجوم جوانها به سمت ترانه سرایی و وجود اشکالات فراوانی چون ایرادات وزنی در کارهای آنان ، و با توجه به اینکه موضوع کارها کاملا" تکراری شده است بهتر است در حال حاضر ترانه سرا ترانه را بر روی ملودی بنویسد . چراکه در این حالت ، با توجه به نوع و فضای ساخته شدن آهنگ ، ترانه را خواهد نوشت و درصد خطاهای ترانه سرا بسیار کم خواهد شد. در این حالت شاید آهنگساز بتواند وضعیت تکراری ترانه ی امروز را کمی رونق ببخشد.

ایرج جنتی عطایی به عنوان کسی که سالهاست به هر دو صورت ترانه گفته است عقیده اش بر این است که برای یک ترانه سرا نباید تفاوتی داشته باشد که چگونه ترانه بنویسد ، بر روی ملودی بسراید یا برای قرار گرفتن بر روی یک ملودی ترانه اش را بنویسد. از دید او مهم محصول کار است که چقدر موفق و مورد قبول باشد. او همچنین اعتقاد دارد ترانه سازی کار سخت تری نسبت به ترانه نویسی نیست.

سوال دیگری که پیش می آید این است که چرا ایرج جنتی عطایی توانسته است به هر دو صورت     ترانه های ماندگار و قوی بنویسد ؟ آیا غیر از این است که نوشتن ترانه بر روی ملودی – ترانه سازی –  نیازمند آشنایی اولیه با ریتم در آهنگ است ؟ و یا ترانه نویسی به این سبک ریسکی است برای رساندن موقعیت ِ روح کلام به احساس آهنگساز ؟

ایرج جنتی عطایی این ریسک را همیشه انجام داده و موفق بوده است. او در دوران حرفه ای کار خود بیش از پنجاه درصد ترانه هایش را بر روی ملودی نوشته است و شاید از این رو رکورددار این عرصه باشد. دلیل موفقیت او در عرصه ی ترانه سازی چیزی نیست جز درک عمیق موسیقی و گذاردن کلام متناسب با روح آهنگ ، بر روی آن.

اگر ترانه سرا بخواهد برروی یک آهنگ کلام قرار دهد ، واضح است یا ملودی خام را در اختیار دارد و یا ملودی تنظیم شده را. در حالت دوم مسلما" کار ترانه سرا بسیار راحت تر است چرا که حتی ساز بندی هم در نوع کلام بسیار دخیل است.

برای درک هارمونی موفق و عمیق میان ترانه و موسیقی اگر به  کار" برادر جان" (4) دقت کنیم می بینیم تنظیم ، ملودی و کلام این کار همگی یک حرف را می زنند و به راستی نمی شود درک کرد و فهمید ترانه بر روی موسیقی نوشته شده است یا موسیقی بر روی ترانه. حتی موسیقی بی کلام این اثر هم با زبان بی زبانی از غم و غربت و دلتنگی  برای ما می گوید ، در قسمتی از آهنگ یک تغییر در روند ملودی از نظر سازبندی و آکورد گیری به وجود می آید. این تغییر درست در زمانی است که ایرج می گوید : "به فردا دلخوشم شاید که با فردا طلوع خوب خوشبختی من باشه". به خصوص در زمان ادای عبارت "طلوع خوب خوشبختی". اگر دقت کنیم در این زمان سازهای بادی و زهی به صورت پیانویی (کششی) یک نت را به صدا در می آورند و این دقیقا" به مانند نور امیدی است  که میان آن همه غم طلوع می کند. واروژان ( آهنگساز و تنظیم کننده ) به زیبایی این ساز بندی و نت نویسی را انجام داده و ایرج چه زیبا این نکته بسیار مهم را در ک کرده و اینگونه است که موسیقی و کلام با هم پیوند داده می شوند. اما فرض کنید که ایرج این قسمت هم از غم می گفت و یا واروژان ملودی این قسمت را بدین شکل نمی نوشت ، آن موقع این بخش از تنظیم هیچ مفهومی نداشت.

به طور کلی ترانه سرا باید توانایی درک موسیقی را داشته باشد و همینطور آهنگ ساز و تنظیم کننده شعور درک ترانه را و نتیجه این می شود که اکنون کارهای ماندگاری را گوش می دهیم که یکی از ارکانش ایرج جنتی عطایی است.

جالب اینجاست که حتی یک شنونده ی حرفه ای به راحتی نمی تواند تشخیص دهد کدام کار ایرج ترانه سازی بوده است و کدام کار ترانه نویسی چه رسد به مخاطبان معمولی ، و این هنر ایرج جنتی عطایی در خلق آثار فاخر ، زیبا و ماندگار در عرصه ی ترانه ی نوین ایران است.

(1) نمونه ی بارز این سخن کارهای مشترک زنده یاد بابک بیات و ایرج جنتی عطایی می باشد که به دلیل نزدیکی های دید فکری و عقایدشان و همچنین نزدیکی فیزیکی در حین نوشتن کلام باعث انتشار کارهای بسیار موفقی در گذشته گردید.

(2) "شکوه" با آهنگسازی سلیمان اکبری و صدای گوگوش منتشر شد.

(3) تمامی ترانه های آلبوم "ستاره های سربی" با آهنگسازی سیاوش قمیشی به طور کامل بر روی ملودی های آهنگساز نوشته شد ، به دست استیو مک کروم تنظیم گردیده و با صدای ابی منتشر شد.

(4) "برادرجان" با موسیقی و تنظیم زنده یاد واروژان و صدای داریوش منتشر شد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه:

نويسنده : ADMIN | تاريخ : برچسب:ترانه نویسی,روی ملودی,

| نوع مطلب : <-CategoryName-> |